Սուր խոլանգիտը (լեղաբորբ) բակտերիալ վարակ է, որի հիմքում ընկած է բիլիար (լեղուղիների) ծառի խցանումը՝ մեծ մասամբ պայմանավորված լեղաքարերով, չնայած այն կարող է կապված լինել նորագոյացությունների կամ ստրիկտուրաների հետ: Ախտանիշների դասական եռյակը ներառում է աջ վերին քառանկյան շրջանում ցավ, տենդ և դեղնուկ: Ախտանիշների հնգյակ նույնպես կարող է դիտվել, որի դեպքում վերոնշյալ եռյակին հավելվում են մտավոր կարգավիճակի փոփոխությունները և սեպսիսը:
Խոլանգիտը (լեղաբորբ) կարող է դրսևորվել սկսած մեղմ ախտանիշներից մինչև սրընթաց, անհաղթահարելի սեպսիս: Հիվանդների համար բուժական տարբերակներ են լայն սպեկտրի հակաբիոտիկների ընդունումը և ենթադրաբար` բիլիար ծառի անհետաձգելի դեկոմպրեսիան:
Սուր խոլանգիտի ախտածագման գլխավոր գործոններն են լեղուղիների խցանումը, բարձր ներլուսանցքային ճնշումը և լեղու վարակը: Լեղային համակարգում բակտերիալ կոլոնիզացիան, որից խցանում չի առաջանում, սովորաբար չի հանգեցնում խոլանգիտի: Կա համոզմունք, որ բիլիար (լեղուղիների) խցանումը թուլացնում է մարդու օրգանիզմի հակաբակտերիալ պաշտպանությունը, առաջացնում է իմունային ֆունկցիայի խանգարում և հետևաբար բարձրացնում է բակտերիալ կոլոնիզացիան բարակ աղիներում: Չնայած հստակ մեխանիզմը պարզ չէ, կա համոզմունք, որ բակտերիան մուտք է գործում բիլիար ծառ 12-մատնյա աղիքի հետին վերին ուղուց կամ դռներակային արյան հոսքով: Արդյունքում, վարակը բարձրանում է դեպի լյարդային ծորաններ՝ առաջացնելով լուրջ վարակներ: Բարձր բիլիար ճնշումը վարակը մղում է դեպի լեղածորանիկներ, լյարդային երակներ և շուրջլյարդային ավշային համակարգ՝ հանգեցնելով բակտերեմիայի (25-40%): Լեղուղիներում վարակը կարող է լինել թարախային:
Լեղին սովորաբար մանրէազերծ (ստերիլ) է: Լեղաքարերի կամ գլխավոր լեղածորանի քարերի դեպքում, այնուամենայնիվ, բակտիբիլիայի զարգացման հավանականությունը մեծանում է: Լեղում հայտնաբերվող ամենատարածված օրգանիզմներն են Էշերիխիա կոլին`27% (Escherichia coli), կլեբսիելլայի տեսակերը` 16% (Klebsiella species), էնտերոկոկի տեսակները` 15% (Enterococcus species), Ստրեպտոկոկի տեսակները` 8% (Streptococcus species), Էնտերոբակտերիաների տեակները` 7%, (Enterobacter species) և Պսևդոմոնադ աերուգինոսը` 7% (Pseudomonas aeruginosa):
Արյան կուլտուրայում առանձնացված օրգանիզմները նման են լեղում հանդիպող օրգանիզմներին: Արյան կուլտուրայում ամենահաճախը հայտնաբերվող ախտածիններից են Էշերիխիա կոլին (59%), կլեբսիելլայի տեսակերը (16%), Պսևդոմոնադ աերուգինոսը (5%), և էնտերոկոկի տեսակները (4%): Ի լրումն, բազմամանրէային վարակները լեղու կուլտուրաներում հանդիպում են ավելի հաճախ(30-87%), քան արյան կուլտուրայում (6-16%):
Առաջնային սկլերոզացնող (կարծրացնող) խոլանգիտը լյարդի քրոնիկ հիվանդություն է, որը ենթադրաբար զարգանում է աուտոիմունային մեխանիզմի պատճառով: Այն բնորոշվում է ներլյարդային և արտալյարդային լեղածորանների բորբոքումով և ֆիբրոզով: Այդ վիճակն իվերջո հանգեցնում է դռներակային գերճնշման և լյարդի ցիրոզի, որի վերջնական բուժումը լյարդի փոխպատվաստումն է:
Արևմտյան երկրներում խոլեդոխոլիթիազը սուր խոլանգիտի ամենատարածված պատճառներից է, որին հաջորդում են էնդոսկոպիկ ռետրոգրադ խոլանգիոպանկրեատոգրաֆիան (ԷՌԽՊԳ/ERCP) և ուռուցքները:
Ցանկացած վիճակ, որը հանգեցնում է գլխավոր լեղածորանում լեղու կանգի կամ խցանման, ներառյալ` բարորակ կամ չարորակ ստրիկտուրաները, մակաբուծային վարակները կամ ենթաստամոքսային գեղձի կողմից արտաքին ճնշումը կարող է առաջացնել բակտերիալ վարակ և խոլանգիտ: Մասնակի խցանումն ասոցացվում է վարակի ավելի բարձր հաճախականության հետ, քան ամբողջական խցանումը:
Գլխավոր լեղածորանի քարեր
Գլխավոր լեղածորանի քարերը հիվանդին նախատրամադրում են խոլանգիտի: Խոլեցիստիտով (լեղապարկաբորբ) հիվանդների մոտ 10-15%-ը ունենում է գլխավոր լեղածորանի քարեր:
Խոլեցիստէկտոմիայից (լեղապարկի հեռացում) հետ հիվանդների 1%-ի մոտ պահպանվում են լեղաքարերը: Գլխավոր լեղածորանի քարերի դեպքերի մեծ մասն անմիջապես ախտանիշներ է առաջացնում, այնինչ որոշ դեպքերում այն մնում է տարիներով ասիմպտոմատիկ (անախտանշային): Գլխավոր լեղածորանի քարերը հիմնականում ձևավորվում են որպես առաջնային քարեր, ավելի հազվադեպ` որպես երկրորդային` լեղապարկի քարերից հետո:
Խցանումային ուռուցքներ
Խցանումային ուռուցքներն առաջացնում են խոլանգիտ: Մասնակի խցանումն ավելի շատ է ասոցացվում է վարակի ավելի բարձր հաճախականության հետ, քան ամբողջական ուռուցքային խցանումը:
Խցանումային ուռուցքներ են հետևյալները.
• ենթաստամոքսային գեղձի քաղցկեղ
• խոլանգիոկարցինոմա
• վատերիան պտկիկի քաղցկեղ
• լյարդի դրունքի ուռուցքներ կամ մետաստազներ
Այլ պատճառներ.
• ստրիկտուրաներ և ստենոզներ (նեղացում)
• գլխավոր լեղածորանի էնդոսկոպիկ միջամտություներ
• խոլեդոխոցելե
• սկլերոզացնող խոլանգիտ (լեղուղիների կարծրախտից)
• ՁԻԱՀ խոլանգիոպաթիա
• ասկարիդոզ
ԱՄՆ-ում խոլանգիտը համեմատաբար հազվադեպ է հանդիպում: Այն առաջանում է այլ հիվանդությունների ֆոնին, որոնք առաջացնում են լեղուղիների խցանում և բակտիբիլիա (օրինակ` էնդոսկոպիկ ռետրոգրադ խոնալգիոպանկրեատոգրաֆիայից հետո հիվանդների 1-3 %-ի մոտ զարգանում է խոլանգիտ): Վտանգը բարձրանում է եթե ներկը ներարկվում է ռետրոգրադ (հետադարձ):
Հարավարևելյան Ասիայի տեղանքին բնորոշ է կրկնվող թարախածին խոլանգիտը (երբեմն անվանվում է արևմտյան խոլանգիոհեպատիտ): Այն բնորոշվում է լեղուղիների բազմակի վարակներով, ներլյարդային և արտալյարդային լեղուղիների քարերի ձևավորմամբ, լյարդի թարախակույտով և ներլյարդային և արտալյարդային լեղածորանների լայնացումով (դիլատացիա) և ստրիկտուրայով:
Խոլանգիտը հաճախ զարգանում է որպես գլխավոր լեղածորանում լեղաքարերի խցանման երկրորդային հիվանդություն: Այնուամենայնիվ, այն կրում է նույն վտանգները, ինչ խոլելիթիազը:
Լեղաքարերը շատ են հանդիպում Հյուսիսային Եվրոպայի, ինչպես նաև իսպանական կամ բնիկ ամերիկյան ծագման մարդկանց շրջանում: Մեծ վտանգի խմբում են մանգաղաբջջային հիվանդությամբ սևամաշկ անձինք:
Չնայած լեղաքարերը ավելի շատ հանդիպում են կանանց, քան տղամարդկանց պարագայում, խոլանգիտի դեպքում այդ հարաբերակցությունը հավասարվում է: Տարեց (միջինում 50-60 տ.) մարդկանց դեպքում ավելի հավանական է ասիմպտոմատիկ լեղաքարերից լուրջ բարդությունների և խոլանգիտի զարգացումը:
Հիվանդության կանխատեսումը կախված է մի շարք գործոններից, այդ թվում` հետևյալներից.
• խոլագիտի վաղ հայտնաբերումը և բուժումը
• բուժման նկատմամբ արձագանքը
• հիվանդի մոտ ախտաբանական վիճակները
Մահացության ցուցանիշը 5-10% է և ավելի բարձր` անհետաձգելի դեկոմպրեսիա կամ վիրահատություն պահանջող հիվանդների դեպքում:
Հիվանդացության և մահացության բարձր ցուցանիշի հետ ասոցացվում են հիվանդի հետևյալ վիճակները.
• հիպոտենզիա (ցածր ճնշում)
• սուր երիկամային անբավարարություն
• լյարդի թարախակույտ
• ցիրոզ
• աղիների բորբոքային հիվանդություն
• խիստ չարորակ ստրիկտուրաներ
• ռադիոլոգիական խոլանգիտ` միջմաշկային միջլյարդային խոլանգիոգրաֆիայից հետո
Վտանգի գործոններ են նաև
• իգական սեռը
• 50-ից բարձր տարիքը
• հակաբիոտիկների և պահպանողական բուժման նկատմամբ թույլ արձագանքը: